خشونت در فضای مجازی
تیر 1401 – مرضیه کوهستانی: برخی از تحقیقات بازتولید خشونت توسط رسانه را در جامعه تأیید می‌کنند و بعضی بر این باورند که رسانه با تولید و بازتولید محتوای خشونت‌آمیز می‌تواند منجر به ایجاد خشونت در زندگی واقعی شود. تعدادی نیز با رد این ادعا معتقدند به تصویر کشیدن خشونت باعث تخلیه هیجانی و پیشگیری از بروز خشونت در فضای واقعی می‌شود. اما با وجود این، اینترنت که با شعار در نوردیدن زمان و مکان و نزدیک کردن همه کاربران به هم در دسترس عمومی قرار گرفت و با فراهم کردن قابلیت‌هایی همچون رایگان بودن، تعاملی بودن و امکان تولید محتوا برای همه، امکان بروز نوع دیگری از خشونت رسانه‌ای را به وجود آورد. خشونتی که کاربران می‌توانند به وجود آورنده یا قربانی آن باشند.کنترل و فهم این نوع خشونت طبیعتاً به‌دلیل کثرت عوامل و دلایل بروز آن، حتی پیچیده‌تر از رسانه‌های دیگر مانند تلویزیون و فیلم و کتاب و مجله است. در فضای مجازی افراد می‌توانند بدون مواجهه با دیگری و بدون اینکه عواقب رفتار و گفتار خشونت‌آمیز خودشان را ببینند، رفتار خشن داشته باشند. حتی احتمال زیادی وجود دارد که فرد در دنیای واقع فرد آرام و متینی باشد و هرگز در جمع از او حرف توهین آمیزی نشنویم، اما همین که پایش به توئیتر و اینستاگرام و تلگرام باز شد شخصیت دیگری از او را ببینیم.برخی نظریه پردازان بر این باورند که مردم در دنیای واقعی خشمگین‌اند و فضای مجازی راهی بدون هزینه و بی‌درد سر است تا خشمشان را از وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر سر بقیه تخلیه کنند.
البته، خشم در زندگی واقعی تنها دلیل بروز رفتار خشمگینانه در فضای مجازی نیست و برخی از افراد نیز با قلدری در فضای مجازی در پی دیده شدن وجلب توجه و کسب شهرت هستند. دسته دیگری هم هستند که در شبکه‌های اجتماعی برای خود نقش مصلحانه و منجیانه در نظر می‌گیرند و با حمله کردن به کابران شبکه های اجتماعی می‌خواهند اخلاقیات خود و در واقع شیوه نگرش خود را به رخ دیگران بکشند.
در این میان نا آگاهی والدین و دسترسی بدون محدودیت به اینترنت برای کودکان و نوجوانان نیز می‌تواند عامل دیگری بر بروز خشونت فضای مجازی باشد. کودکان و نوجوانانی که در فضای مجازی محدودیت‌ها و عواقب معمول در زندگی روزمره را مشاهده نمی‌کنند و از سویی ناسزاگویی و بد دهنی را رفتاری بزرگسالانه تلقی می‌کنند و فضای مجازی را عرصه خوبی برای نمایش آن می دانند.کمبود نهادهای مدنی در جامعه و در واقع روند کند مدنی شدن جامعه نیز می‌تواند به‌عنوان یک عامل تشدید‌کننده خشونت‌ها در فضای مجازی محسوب شود. در واقع، در جامعه‌ای که مردم فضاهای کافی برای گفت‌و‌گو با هم ندارند، فرهنگ انتقاد کردن و انتقاد‌پذیری در جامعه درونی نشده است، شیوه‌های اعتراض و بروز احساس برای افراد شناخته شده نیست، افراد ممکن است حتی نا آگاهانه در شبکه‌های اجتماعی به یکدیگر آسیب بزنند و به هم پرخاش کنند.
اما آیا این قلدری‌ها و ناسزاگویی‌های فضای مجازی فقط در فضای مجازی است؟ به‌نظر این‌گونه نمی‌رسد. در واقع خشوت، فحاشی و قلدری در زندگی واقعی هم وجود دارد فقط در این زندگی قلدری‌ها یک جایی آرشیو نمی‌شوند. بنابراین نمود فحاشی‌های فضای مجازی از فضای واقعی بیشتر است. در اینجا، آنچه مهم است، این است که خشم در فضای مجازی، از خشم، انتقامجویی و نفرتی که در زندگی روزمره آدم‌ها وجود دارد سرچشمه می‌گیرد و شاید فقط در فضای مجازی براحتی فرصت بروز پیدا می‌کند.
نقش الگوهای اجتماعی و رسانه‌هایی مانند تلویزیون در خشونت‌های فضای مجازی
رسانه‌های جریان اصلی مانند تلویزیون و رادیو که رسانه‌های بسیار فراگیر و نسبتاً پرمخاطب است، می‌تواند در فرهنگ‌سازی و پیشگیری خشونت در جامعه و طبیعتاً فضای مجازی تأثیر‌گذار باشد. طبعاً همین رسانه‌ها زمانی که در برنامه‌های خود شیوع دهنده ادبیات ناصحیح و پرخاشگرانه هستند در واقع راه‌های خشونت ورزی رسانه‌ای را باز می‌کنند. همین اخیراً برنامه‌های مختلفی مانند نقد منتقد سینمایی با شیوه ناصحیح، در شبکه‌های اجتماعی مورد نقدفعالان شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت.
کنترل خشونت‌ها و فحاشی‌ها در فضای مجازی
واقعیت این است که فرهنگ‌سازی روی عاملان خشونت و قلدران مجازی کار بسیار زمان بری است اما قربانیان خشونت در فضای مجازی می‌توانند کنترل صحنه را به دست بگیرند و اجازه مورد خشونت قرار گرفتن را ندهند. در این راستا می‌توان با منتقدانی که شیوه درست نقد را بلدند گفت‌و‌گو کرد. با گروهی که در صدد جلب توجه به خود هستند با بی‌توجهی برخورد کرد و در واقع فرد مایل به جلب توجه با فحاشی و هتاکی را، با بی محلی سرخورده کرد. در نهایت هم با راهکارهای تکنولوژیکی (مانند بلاک کردن و ریپورت کردن) هتاکان را مجبور به سکوت کرد. اگر چه قوانین فضای مجازی هنوز در کشور ما به‌صورت جامع و کامل وجود ندارند، اما همچنین دستگاه‌های قانونی هم می‌توانند مانع خشونت های جدی شوند.البته همینجا که داریم از خشونت در فضای مجازی حرف می‌زنیم باید به قدرت این رسانه در پیشگیری از خشونت در زندگی واقعی هم اشاره کنیم. ترندها و هشتگ‌ها، حالا مدت هاست که به کمک شهروندان آمده تا دقیقاً علیه خشونت بایستند. برای مثال، در نمونه‌های اخبار خشونت‌های خانگی در همین ماه‌های اخیر شاهد این بودیم که جنبش‌های فضای مجازی واعتراضات گسترده به اخبار و ویدئوها وعکس‌های خشونت آلود توانسته به کاهش خشونت یا مقابله با آن کمک کند.
